Yard. Doç. Dr. Hanifi Parla
A. KAD (KRİTİK ANALİTİK DÜŞÜNME)
KAD (Kritik Analitik Düşünme) Nedir?
KAD, bilgi ve zekamızı bir konu hakkında
en mantıklı ve doğru sonuca etkin bir şekilde varmak için kullanmamızı
sağlayan ve akılcı düşünmenin önündeki sayısız engeli tanımlayıp
üstesinden gelmeye bizi teşvik eden süreçtir.
Kritik olmak, hiçbir şeyi ilk
görünüşüyle kabul etmemek; fakat ne kadar geçerli, etkili, önemli,
ilgili, yararlı, değerli oldukları ile ilgili mantıklı değerlendirmeler
yapmaktır. (Ruskin, 2011)
Analitik olmak; durumları, uygulamaları,
sorunları, önermeleri, düşünceleri, teorileri, iddiaları ve benzeri
şeyleri onları oluşturan bileşenlerine ayırmaktır. (Ruskin, 2011)
Kritik-analitik düşünme, sık sık, belli
bir hedef üzerine odaklanarak düşünme, yani problem çözme, gerçeği
araştırma, anlayış geliştirme ile ilişkilendirilir. (Ruskin, 2011)
Bir konuyu, sorunu veya olayı alt
başlıklarına ayrıştırıp tümden gelimle ve her bir başlığı ayrı ayrı
irdeleyip eleştirerek ve her biri arasındaki bağlantıları gerçekçi
kanıtlarıyla ortaya koyarak, yani tüme varımla düşünmek ve
değerlendirmektir. Bütünü bütün yönleriyle görebilmektir. (Makaracı,
2007)
Kritik ve analitik düşünme zihinsel
işlevlerin kullanıldığı bilişsel bir aktivite olarak tanımlanabilir. Bu
bakış açısıyla bakıldığında, kritik ve analitik düşünmeyi dikkat,
hafıza, muhakeme, algılama ve çıkarsama yapma gibi bir dizi zihinsel
surecin eşgüdüm içinde etkileştiği bir süreçler bütünü olarak
düşünebiliriz. Seçme, kategorize etme, tümevarım, tümdengelme, mecaz,
benzetme, ayrıştırma ve soyutlama gibi kritik ve analitik düşünmenin
diğer bileşenlerinden de söz edebiliriz. (Ağargün, 2011 )
Kritik düşünme en genel anlamıyla
“kişinin beynini kullanma sanatı” olarak ifade edilebilir. Kendi
yaşamımızı kolaylaştırma anlamında ya da karşılaştığımız problemleri
çözme anlamında kritik düşünmeye yaklaştığımız zaman olay biraz daha
anlam kazanmaktadır. Kişi zamanla kendi yetenekleri ölçüsünde zihinsel
süreçlerini ve akıl yürütme yollarını / bunları denetleme araçlarını
ortaya çıkardığı ve kullandığı ölçüde kritik düşünme yetisini
gerçekleştirmiş sayılacaktır. (Canköy, 2010)
Gerçekte “kritik” sözcüğünün anlamı
irdelendiğinde, temel olarak alışılagelmişin dışına çıkılmakta, kişi
daha analitik, daha rasyonel, daha mantıklı ve büyük ölçüde kendi
düşünce ve tavırlarını daha çok denetlemektedir. Diğer bir açıdan
bakıldığında “kritik” sözcüğünün bünyesinde eleştiriyi de içerdiği
hissedilmektedir. Ancak bütün bunların ötesinde kritik düşünebilen
kişilerin her şeyi olduğu gibi kabul etmeyip her zaman için olaylar ve
düşünceler arasında ilişkiler kurabilen ve çıkardığı sonuçlara göre
tavır alabilen özellikler taşıdığı görülmektedir. Gerçekte bu yaklaşım
beraberinde problem çözme sürecini de içermektedir. Belki problem çözme
becerisine ek olarak burada ayrıntılardaki incelikleri arama
özelliğinden bahsedebiliriz. (Canköy, 2010)
Çevremize söyle bir göz attığımız zaman
bahsettiğimiz özelliklere sahip kişilerin hayatta daha mutlu ve daha
başarılı olduklarını görmekteyiz. Çünkü kritik düşünebilen kişi çok
yalın durumlarda bile kendi hesabına birşeyler çıkarmayı bilen kişidir.
(Canköy, 2010)
Günlük yaşantımızda ya da pratikte,
kritik ve analitik düşünmeye psikolojik olduğu kadar sosyal bir anlam da
yükleyebiliriz. Bu anlamda, politika, ekonomi, basın-yayın, kültür,
iletişim gibi yaşamı ilgilendiren tüm alanlarda kritik ve analitik
düşünme ilgi odağı olmalıdır. Hayat tercihlerimizin belirlenmesinde,
arkadaş seçimimizde, olayları yorumlamada, doğru soruları sorup bu
soruların doğru cevaplarını bulabilmede, olayların neden-sonuç
ilişkisini kurmada, olayları ve durumları geçmiş-bugün-gelecek ekseninde
bütüncül olarak değerlendirebilmede, sağlıklı öngörülerde bulunmada,
v.b. birçok konuda kritik ve analitik düşünmeye ihtiyaç duyarız.
(Ağargün, 2011 ).
Branch’a göre( 2000, s.31) kritik düşünme şu özellikleri içerir:
-
Düşünce özgürlüğü,
-
Entelektüel alçakgönüllülük,
-
Entelektüel cesaret,
-
Entelektüel kararlılık,
-
Entelektüel bütünlük,
-
Meraklı olma,
-
Karar vermede güven,
-
Bir amaca sahip olma,
-
Hedefleri görme isteği
KAD Uygulama Aşamaları
Sorunu anlama ve çözmeyi kapsayan eylemli kritik analitik düşünmenin aşamaları:
1. Bilgi toplamak, (Problemin, meselenin iyi ve doğru anlaşılması)
2. Mevcut durumu anlamak, (Konu üzerinde olabildiğince çok araştırma ve soruşturma yapılması, gereken bilgilerin toplanması)
3. Sorunu alt gruplara ayrıştırmak, (Ortaya çıkan alternatif çözüm yollarının tespit edilmesi)
4. Olayı tanımlamak, (Mümkün çözümlerin bir bir denenmesinin tasarlanması)
5. Sorunun çözümü için hedef belirlemek,
6. Uygulanacak yöntemi belirlemek ve uygulamak, (Bunlar içinden en iyi, en az riskli çözümün seçilmesi)
7. Sonuç ile ilgili analiz yapmaktır (Nihai çözümün uygulanması).
•Bilgi toplamak aşamasında; tarafsız olmak, doğru bilgi kaynaklarını seçmek, doğrudan bilgi toplamak ve birden fazla bilgi kaynağına başvurmak önemlidir.
•Mevcut durumu anlamak aşamasında;
5N-1K olarak formüle edilen sorulara cevap vermek, problemden
kaynaklanan temel soruyu iyi tespit etmek, soruları olabildiğince açık
ve kesin ifadelerle belirlemek, cevapları gerçekçi, duygusallıktan uzak
ve ön yargısız değerlendirmek önemlidir.
•Sorunu alt gruplarına ayrıştırma aşamasında;
alt gruplar, soruna etkili olan faktörlere göre sınıflandırılmalı,
önemlerine göre gruplandırılmalı, diğer durumlarla ilişkilerine göre
değerlendirilmelidir.
•Olayı tanımlamak aşamasında;
görülen sebeplerin gerçek olup olmadığı,sonuçların gerçek olup olmadığı,
başka beklenen sonuçların bulunup bulunmadığı, olayı kimin, neden ve
nasıl yaptığı gibi temel sorulara tarafsız ve doğru cevaplar verilerek
olay gerçek anlamda tanımlanmalıdır.
•Sorunun çözümü için hedef belirlemek aşamasında;
amaç ve hedef, açık ve net olmalıdır. Varsa, benzer amaçların ayrımı
yapılmış olmalıdır. Mevcut veriler, istatistikler, bilimsel gerçekler,
geçmiş olaylar ve geleceğe ilişkin tahminler göz önünde
bulundurulmalıdır. Göz önüne alınması gereken başka bir yaklaşım olup
olmadığı kontrol edilmelidir.
•Uygulanacak yöntemi belirlemek ve uygulamak aşamasında;
hedefe ulaşmak için kullanılacak yöntem ile ilgili gerekli bilgileri
uygun yöntemlerle toplamalı, uygulama aşamaları belirlenmeli ve uygulama
takvimi yapılmalı, gerekli koordinasyonlar sağlanarak kararlılıkla
uygulanmalıdır. Uygulama sırasında belirli aşamalarda amaca uygunluk
açısından kontroller yapılmalıdır.
•Sonuç ile ilgili analiz yapma aşamasında;
uygulama sonuçları çeşitli boyutları ile değerlendirilmeli, hedefe
ulaşılıp ulaşılmadığı tarafsızca tespit edilmeli, hedefe ulaşılamamış
ise nedenleri tespit edilmeli, nerelerde hata yapıldığı belirlenmeli,
gerekli ise değişiklikler yapılarak yeniden uygulama yapılmalıdır
Bu sıralama kritik ve analitik düşünerek problem çözmenin aşamalarını göstermektedir.
Kritik ve analitik düşünebilen kişiler
soru ve problemleri acık ve net bir bicimde formüle ederler. Gerekli
bilgiyi edinir ve değerlendirirler. Güçlü kanıtları olan sonuçlara
ulaşırlar ve bunları test ederler. Alternatif öngörüler ve teoriler
geliştirerek pratik sonuçlara ulaşırlar. Karmaşık sorunların tespit
edilerek çözümlenmesinde diğer kişilerle etkin ve uyumlu bir işbirliği
kurarlar. (Ağargün, 2011 )
Kritik-Analitik Düşünme Nasıl Yapılmalıdır?
Herhangi bir konuda kritik analitik
düşünme yöntemini uygulamak için, birbirine bağlı ve birbirinin devamı
niteliğinde olan iki ana yaklaşım uygulanmalıdır: Sorunu anlama ve
sorunu sorunu çözme.
- 1. Sorunu Anlamak
Bu aşamada yapılması gerekenler şunlardır.
- Bilgi Topla: Sorun ile ilgili bütün bilgi ve belgeleri değerlendirerek konu hakkında detaylı bilgi sahibi olmak.
- Mevcut Durumu Tanımla: Sorunun veya olayın boyutu, olumlu ya da olumsuz faktörler gözden geçirilip mevcut durumu bütün yönleri ile kavramak.
- Alt Başlıklara Ayrıştır: Konunun detaylarına ulaşabilmek için alt başlıklarına ayrıştırıp, her bir başlığı ayrı ayrı değerlendirmek.
- Olayı Tanımla: Her türlü faktörü değerlendirdikten sonra konunun tam olarak anlaşılması ve tanımlanmasıdır.
2. Sorunu Çözmek
Bu aşamada yapılması gerekenler şunlardır:
- Amacını Belirle: Sorunu nasıl çözeceğine ilişkin bir amaç ve hedef belirlemek.
- Amaca Yönelik Bilgileri Topla: Ulaşmak istenilen amaca yönelik bilgi ve belgeleri değerlendirerek konu hakkında detaylı bilgi sahibi olmak.
- Önermeler Oluştur: Amaca ulaştıracak alternatif önermeler oluşturmak.
- Yöntemi Belirle: Alternatif önermeler arasından en doğru, en kolay, en hızlı, en ekonomik gibi özellikleri göz önüne alarak birisini belirlemek.
- Sorunu Çöz: Seçilen yöntemi uygulamaktır (Makaracı, 2007)
Eğitim – Öğretim Ortamları İçin Öneriler (Öğretmenler İçin):
1. Öğretim esnasında daha az konuşarak öğrencilerin daha çok düşünmelerine olanak tanıyın.
2. Öğrencilere okuma yerine kendi başlarına nasıl okuyabileceklerini öğretin.
3. Kavram öğretiminde gerçek hayattan alınan örnekler üzerinde durun.
4. Öğrencileri kritik düşünmeye yöneltecek okuma, yazma ve dinleme etkinliklerine yer verin.
5. Bir konu hakkında düşünürken bunu
sesli bir şekilde öğrencilerin önünde yapın. Düşünme biçiminizi
izlemelerine olanak tanıyın.
6. Öğrencilere sık sık sokratik diyalog gerektiren sorular yöneltin.
7. Bir öğrencinin verdiği bir yanıttan bir başka öğrencinin ne anladığını sorun.
8. Özellikle soyut kavramların öğretiminde somut nesnelerden yararlanın. (Cankoy, 2010)
Sonuç olarak;
Kritik analitik düşünebilen bir kişi,
önemli sorunları ve olayları doğru ve kesin bir şekilde formüle ederek
çözer. Alternatif düşünceler ve sistemler hakkında açık fikirlidir
(Elder, 2005, aktaran: Zinde, 2007)
B. KAYNAKÇA
- Ağargün, M. Yücel.(2011, 02 Mart). Kritik ve Analitik Düşünme Nedir. Erişim Tarihi: 10 Nisan 2012, http://www.kritik-analitik.com/
- Cankoy, Osman. (2010, 1 Nisan). Kritik Düşünme. Erişim Tarihi: 14.04.2012, http://www.kritik-analitik.com/articlespopup.aspx?ıd=19
- Çilli, A. Savaş. (2009). Ankara Kritik Analitik Düşünme Akademisi Seminerleri. Erişim Tarihi: 14.04.2012, www.ankad.org/userfiles/file/kad_giris.pdf.
- Güçlü, nezahat. (2003). Stratejik Yönetim.G.Ü. Gazi eğitim fakültesi dergisi. 23(2). S.61-85.
- Zinde(sosyal gelişim derneği).(2007). Kritik- Analitik Düşünmek(KAD). Erişim Tarihi: 10.04.2012, www.zinde.info/dosya/kad_ocak_2007.doc
- MEB. Meb stratejik plan hazırlık programı. Erişim Tarihi: 14.04.2012, http://www.sp.gov.tr/documents/meb_hazirlik_programi.pdf
- 7. Ruskin. (2011,10 Eylül). Anglia Ruskin Üniversitesi Tarafından Üniversite Öğrencileri için Hazırlanmış Rapor.Erişim Tarihi: 10 nisan 2012, http://www.kritik-analitik.com/.
- Ünsal, nezir(Ed). (2008). Meb Stratejik Planlama Süreci(bilgi notu). MEB: Ankara
http://bucev.net/kritik-analitik-dusunmenin-basamaklari/ internet sayfasından alınmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder